Het woord ‘antroposofie’ (uit het grieks: antropos = mens; sofia = wijsheid) is een levensvisie, gebaseerd op de leer van Rudolf Steiner, die het bestaan postuleert van een geestelijke wereld die toegankelijk zou zijn via innerlijke ontwikkeling. Deze innerlijke ontwikkeling is gericht op versterking van het zintuigvrije denken en het bewustzijn in het algemeen.
De antroposofische gezichtspunten worden ingezet op verschillende terreinen, zoals vrije schoolpedagogie, heilpedagogie, euritmie, spraakvorming, kunstzinnige therapieën, antroposofische geneeskunde, sociale driegeleding, biologisch-dynamische landbouw.
Antroposofisch mensbeeld
Vanuit het antroposofisch mensbeeld wordt er vanuit gegaan dat een kind met een opdracht aan het leven begint. Het wil zijn eigenheid tot uitdrukking laten komen en zich verder ontwikkelen. Om dit te bereiken is het van belang dat het de kans krijgt lichaam, ziel en geest evenwichtig te ontwikkelen. Het ‘ik’, de individualiteit van het kind, is hierbij richting gevend.
De ontwikkeling van lichaam, ziel en geest verloopt volgens een vast patroon waarbij verschillende fasen doorlopen worden. Elke fase heeft zijn eigen ontwikkelingstaak. Dit gegeven ligt ten grondslag aan de Steinerpedagogie, die hierbij dan ook nauw aansluit.
Het drieledig mensbeeld
Lichaam, ziel en geest vinden we terug in Steiners drieledig mensbeeld.
- Het fysieke lichaam is het vergankelijke, vleselijke lichaam. Het is dát deel van de mens wat we direct kunnen zien en voelen. Het lichaam dat men krijgt bij de geboorte en dat vergaat na de dood.
- De geest is de geestelijke kern van de mens. Het is dát deel van de mens dat blijft voortbestaan na de dood.
De geest ontwikkelt zich gedurende meerdere levens. Na de dood verblijft de geest een periode in de geestelijke wereld om na enige tijd weer te incarneren in een nieuw aards leven om de ontwikkeling voort te zetten. Dit deel van de mens is altijd intact en gezond, ook wanneer het fysieke lichaam beperkingen heeft. - De ziel wordt in het drieledig mensbeeld gezien als de verbinding tussen geest en lichaam. In de ziel ontmoeten de geestelijke wereld en de fysieke wereld elkaar. Middels de ziel kan de geestelijke kern zich uitdrukken en zich laten zien in deze wereld en in dit leven.
Het vierledig mensbeeld
Daarnaast spreekt Steiner, vooral in relatie tot geneeskunde en biologie, ook over een vierledig mensbeeld, waarin de mens wordt beschreven in vier wezensdelen: fysieke lichaam, etherlichaam, astrale lichaam en ik-organisatie.
- Met het fysieke lichaam (het fysieke veld) maakt de mens deel uit van de wereld. Het is het puur stoffelijke deel van de mens (zie ook bij drieledig mensbeeld).
Dit deel van de mens komt overeen met de minerale wereld (stenen en mineralen). Ook de planten- en dierenwereld hebben deze materiële dimensie.
Het bijbehorende element is het element aarde. - Het fysieke, zichtbare lichaam is doortrokken van het etherlichaam (het vitale veld), wordt ook wel levenslichaam genoemd. Dit verzorgt onder meer de levensprocessen in het fysieke lichaam, het zorgt voor leven en groei en voor vitaliteit. Ook zorgt het etherlichaam ervoor dat we gedachten en beelden kunnen vormen. De kwaliteit van het etherlichaam komt tot uitdrukking in de gezondheidssituatie van een mens. Maar ook gedachten, gewoonten en herinneringen ontstaan door het etherlichaam.
Deze etherdimensie is ook aanwezig in de plantenwereld en de dierenwereld.
Het bijbehorende element is het element water. - Het fysieke lichaam en etherlichaam worden omhuld en doortrokken door het derde lichaam, het astrale lichaam (het emotionele veld), ook wel waarnemingslichaam genoemd.
Dit lichaam vormt de bron van alle gewaarwordingen, gevoelens en emoties van de mens. Het maakt dat we de wereld om ons heen kunnen waarnemen en beleven. Het is het gebied van de ziel, het gebied van emoties, driften en begeerten. Het geeft de mens een binnenwereld.
Deze astrale dimensie is ook aanwezig in dieren.
Het bijbehorende element is het element lucht. - In deze lichamen werkt de ik-organisatie, kortweg het ik, van de mens (het zelfbewuste veld). Het ‘ik’ weerspiegelt de eigen individualiteit, de geestelijke kern van de mens. Hierdoor kan het geestelijke deel van de mens tot uitdrukking komen. Dit maakt dat de mens in staat is om zelfbewust en door zelfreflectie en zelfkennis zijn leven vorm te geven, richting te geven aan zijn leven en keuzes te maken. Deze dimensie geeft de mens zijn eigenheid en maakt hem tot een individu.
Dit is het wezensdeel dat de mens onderscheidt van de dieren.
Wanneer je het drieledig en vierledig mensbeeld met elkaar vergelijkt kun je vaststellen dat het fysieke lichaam en etherlichaam samen overeenkomen met het fysieke lichaam zoals bedoeld in het drieledig mensbeeld. Het astrale lichaam komt overeen met de ziel en de ik-organisatie komt overeen met de geest.
De driegeleding
Naast de drieledigheid van het fysieke en etherische lichaam, het astrale lichaam c.q. de ziel en de geest of ‘ik’-organisatie, wordt de driegeleding ook vanuit een andere invalshoek beschreven. Het menselijk gedrag wordt bepaald door het samenspel tussen denken, voelen en willen. Dat is ook terug te zien in het fysieke lichaam:
Het denken is verbonden met de bovenpool. De bovenpool is het zenuwen-zintuigenstelsel.
De fysieke locatie is gelegen in het hoofd met de hersenen, de zintuigen en de zenuwen. Het is het gebied waar het bewustzijn zetelt en waar het denken plaatsvindt. Dit gebied moet stil zijn en er is koelte nodig om goed te functioneren. Als dat ontbreekt kan men niet helder denken (denk aan koorts en ijlen).
Het willen is verbonden met de onderpool. De onderpool is het stofwisselings- en ledenmatenstelsel.
De fysieke locatie is gelegen in de buik, de maag en de ledenmaten. Hier is de beweging van maag, darmen en lever. De ledenmaten maken beweging van het lichaam mogelijk. In dit gebied komt de wil tot uitdrukking. De wil maakt het mogelijk dat wij handelen en in actie komen. Dit gebied moet juist warm en levendig zijn om goed te functioneren.
Het voelen is verbonden met het middengebied en vormt de verbinding tussen denken (bovenpool) en willen (onderpool). De middenpool is het ritmische gebied.
De fysieke locatie is gelegen in het borstgebied met de ritmische functies van hart en longen. Het is het gebied waar het voelen zetelt.
Bovengenoemde drie gebieden zijn nooit helemaal in balans in een mens. Het is een bewegelijk, steeds veranderend geheel. Maar wanneer één van de gebieden overheerst of juist verzwakt is kunnen er problemen optreden. Ook wanneer de drie gebieden niet goed samenwerken, kan dit tot disbalans en problemen leiden.
Binnen de Steinerpedagogie worden denken, voel en willen ofwel redeneren, beleven en handelen, samengevat in het lemma ‘hoofd – hart en handen’.
Het ASO-lesaanbod (talen/wetenschappen en kunstzinnige en ambachtelijke scholing) is afgestemd op een evenredig aanspreken van de drie gebieden, die elkaar in positieve zin beïnvloeden en stimuleren.
< ga terug naar Rudolf Steiner of lees verder op zevenjaarsfasen >