In steinerscholen gebruikt men vaak geen vaste handboeken. De inhouden van de meeste handboeken worden als te schraal ervaren. We missen cultuurhistorische of meer filosofische onderwerpen. Een stapsgewijs leerproces, dat vaak als het grootste voordeel van een handboek wordt gezien heeft ook een nadeel. Als men er te veel op steunt riskeert met uit het oog te verliezen dat een taal aanleren om een verregaand appel aan de zintuiglijke waarneming vraagt. Een handboek beweegt niet, zingt niet heeft geen mimiek of gebaar. Men kan de omgang met de taalkundige complexiteit van een levende taal uit het oog verliezen. Literatuur kan als een verschijningsvorm van de complexiteit in de vreemde taal beschouwd worden. Het behandelen van teksten uit de literatuur is in de eerste graad natuurlijk niet zo vanzelfsprekend, omdat het vaak om een moeilijkere taal gaat dan de leerlingen op het eerste gezicht aankunnen. Toch kan juist de inhoud van zo’n teksten hen zo aangrijpen dat ze hier over een hoge drempel heen kunnen worden geholpen. Het gaat bovendien niet op om hier de methode te gebruiken van zin na zin en woord na woord alles te ontleden. Er moet worden gezocht naar manieren om de tekst zo te brengen dat hij de hierboven reeds vermelde zintuiglijke waarneming mee aanspreekt. Daarvoor kan een tekst worden bewerkt in toneelvorm, in een verkorte versie, stukken eruit kunnen expressief worden voorgedragen enz.
A Christmas Carol
Een duidelijk voorbeeld van wat er in de steinerpedagogie bedoeld wordt met een gebrek aan cultuurhistorische en filosofische onderwerpen in handboeken is de manier waarop en de reden waarom er voor het tweede jaar van de eerste graad één tekst in het bijzonder wordt aangeraden, nl. A Christmas Carol van Charles Dickens. Vergelijkbare doelstellingen kunnen uiteraard ook met andere literaire teksten bereikt worden.
Er zijn drie goede redenen om precies deze tekst te behandelen in het tweede jaar van de eerste graad.
Ten eerste sluit het verhaal perfect aan bij de vragen die in het innerlijk leven van de dertien- veertienjarige. Op geen enkele leeftijd wordt het oordeelsvermogen zo meedogenloos geoefend als aan het keerpunt van de kindertijd naar de jeugd. De volwassenen, ouders zowel als leraars, worden door de jongeren aan de strengste maatstaven, de hoogste idealen gemeten. Daarnaast zijn ze uiterst gevoelig en hebben ze veel zelfkritiek. ‘Wat kan ik eigenlijk?’ is de vraag die men zich stelt op deze leeftijd. en ‘Ik wil alles’ is vaak de houding die men toont tegenover de buitenwereld. De zielenkrachten die nu vrijkomen, vragen een nieuwe voeding. Ze vragen vooral een antwoord op de vraag waar je klaarheid en steun kunt vinden om de reeds vermoede verantwoordelijkheid voor de eigen daden op te leren nemen. Langzaam worden de leerlingen zich bewust van wat het jongere kind maar in uitzonderlijke momenten vermoedt: ‘de mensen rondom mij zijn sterfelijk; ook ik leef in het aangezicht van de dood.’ Zo worden ze zich bewust van het feit dat ze een verantwoordelijkheid dragen in dit leven. Charles Dickens schildert de volledige biografie van een mens in dit verhaal. Het biografische element is zeer belangrijk voor een jonge mens omdat hij/zij door voorbeelden leert vertrouwen te krijgen in zijn eigen vermogen om zijn eigen levensweg te volgen, om zijn eigen beslissingen te nemen en de gevolgen van die beslissingen te dragen.
Een tweede reden waarom dit verhaal belangrijk is voor dit leerjaar, is dat het aansluit bij het thema dat in de lessen geschiedenis behandeld wordt: grote politieke en sociale omwentelingen in de moderne tijd, de Industriële Revolutie en het sociale vraagstuk. Charles Dickens is perfect tegen deze achtergrond te situeren. Zo kan men ook vakoverschrijdend werk doen.
Een derde reden ligt in de rijke taal van Dickens. Een voor de leerlingen moeilijk te begrijpen zin als ‘Oh, but he was a tight fisted hand at the grindstone, Scrooge! A squeezing, wrenching, grasping, scraping, clutching, covetous old sinner!‘ kan door een juiste expressieve weergave toch schilderen wat voor soort man Scrooge is. Het is belangrijk om het waarnemen van gevoelens en beelden door klanken heen te blijven verzorgen zodat leerlingen het vermogen om innerlijk actief te zoeken naar betekenisnuances blijven ontwikkelen. Er zit natuurlijk verouderde woordenschat in deze tekst, maar Charles Dickens is zo’n groot taalkunstenaar dat je de woorden als het ware kunt proeven als je ze uitspreekt, en dat is een belangrijke belevenis.